(....)
Biegły sądowy w sprawach cywilnych Ustawa – Prawo o ustroju ...
Biegły sądowy w sprawach cywilnych
Ustawa
–
Prawo o ustroju sądów powszechnych:
Art.
157.
§
1.
Prezes sądu okręgowego
ustanawia
biegłych sądowych i prowadzi ich
listę.
§
2.
Minister Sprawiedliwości określi, w drodze
rozporządzenia,
tryb ustanawiania
biegłych sądowych, pełnienia przez nich czynności oraz zwalniania ich z funkcji. W tym samym
trybie Minister Sprawiedliwości może również określić szczegółowe zasady powoływania
i działania zespołów biegłych sądowych
.
Biegł
y
–
osoba fizyczna
(
osoba prawna nie może spełniać cech wymienionych
w rozporządzeniu).
Instytut naukowy lub naukowo
-
badawczy
(
art.
290 kpc)
-
jednostka prowad
ząca
badania naukowe oraz mająca odpowiednią strukturę organizacyjną, umożliwiającą jej
wydanie opinii.
K
odeks postępowania
cywilnego
–
podstawowe zasady opiniowania w sprawach cywilnych
O
pinia biegłego to
jeden z przewidzianych procedurą cywilną dowodów
(
art. 278 kpc
)
.
Sąd orzekający może skorzystać z pomocy organu pomocniczego wymiaru sprawiedliwości,
jakim jest biegły sądowy w przypadkach wymagających wiadomości specjalnych.
Przeprowadzenie tego dowodu winno poprzedzać wysłuchanie wniosków stron co do
liczby biegłych i ich wyboru (sąd
nie jest natomiast związany
nawet zgodnym stanowiskiem
stron w tej kwestii).
Opinią biegłego
jest wyłącznie opinia sporządzona przez osobę wyznaczoną
przez sąd
(lub organ prowadzący postepowanie przygotowawcze)
(uzasadnie
nie wyroku SN z dnia 10
grudnia 1998 r., I CKN 922/97, LEX nr 50754).
N
ie może być traktowana jako dowód
w postępowaniu opinia biegłego (w tym również biegłego stałego)
sporządzona na polecenie
strony
i złożona do akt sądowych. Prywatne ekspertyzy opracowywane na zlecenie stron, przed
postępowaniem lub w jego toku, należy
traktować jako wyjaśnienie
stanowiące poparcie,
z uwzględnieniem wiadomości
specjalnych, stanowiska stron (
orzeczenie S
N z 29 września 1956
r., III CR 121/56, OSNCK 1958, nr 1, poz. 16; wyrok SN z 11 czerwca 1974 r., II CR 260/74,
LEX nr 7517; wyrok SN z 8 listopada 1988 r., II CR 312/88, LEX nr 8925; wyrok SN z 20
stycznia 1989 r., II CR 310/88, LEX nr 8940; uzasadnienie
wyroku SN z 8 czerwca 2001 r.,
I PKN 468/00, OSNP 2003, nr 8, poz. 197; uzasadnienie wyroku SN z 12 kwietnia 2002 r.,
I CKN 92/00, LEX nr 53932
)
.
K.p.c. nie zna
poj
ę
cia
„
ś
wiade
k
-
biegły”;
w tym zatem zakresie rzeczoznawca,
który
sporz
ą
dził prywatn
ą
ekspertyz
ę
mo
ż
e zosta
ć
przesłuchany jedynie jako
ś
wiadek.
Oparcie orzeczenia na pozasądowym oświadczeniu biegłego (czyli na prywatnej
ekspertyzie) stanowi uchybienie procesowe.
O tym, czy do rozstrzygnięcia sprawy niezbędne jest posiadanie wiadomości specjalnych
z danej dziedziny, decyduje
sąd orzekający
(art. 278 § 1
kpc
).
Kontradyktoryjność procesu cywilnego powoduje, że to strony mają zgłaszać wnioski
dowodowe
, w tym o dowód
z opinii biegłego
–
sąd wyjątkowo tylko działa z urzędu.
W postępowaniu nieprocesowym działanie takie jest częstsze.
Są przypadki, gdy opinia biegłego jest
obligatoryjna
, a to
w sprawach
:
-
o
ubezwłasnowolnienie (art. 553 kpc),
-
o podzi
ał w naturze nieruchomo
ś
ci rolnej
, która stanowi współwłasno
ść
oraz o dział
spadku w zakresie
gospodarstwa rolnego (
art. 619
§
2 i art. 688 k
pc).
Biegły może być powołany przez sąd z listy biegłych sądowych (stałych) lub spośród
innych bezstronnych osób posiadających odpowiednie kwalifikacje (biegły
ad hoc
)
-
wyrok SN
z dnia 25 lutego 1974 r., III KR 371/73, OSNKW 1974, nr 6, poz. 117.
Jedynie w
wyj
ą
tkowych wypadkach
–
z przyczyn jakie uprawniaj
ą
ś
wiadka do odmowy
zezna
ń
(
art.
280 w zw. z art.
261
§
1 i
§
2 zd. 2 k
pc)
oraz z powodu
przeszkody, która
uniemo
żliwia wydanie opinii
np. długotrwała choroba
, długoterminowy wyjazd, brak
wiadomości specjalnych z określonej dziedziny wiedzy,
brak specjalistycznego sprzętu
-
osoba
wyznaczona na biegłego
mo
ż
e
nie przyj
ąć
wło
ż
onego na ni
ą
obowi
ą
zku.
Dopuszczenie
dowodu z opinii biegłego powinno nastąpić w chwili,
gdy już został
zgromadzony materiał faktyczny umożliwiający biegłemu wydanie opinii. Gruntowne bowiem
przemyślenie przez sędziego sprawy i rozważenie zebranego w niej materiału jest warunkiem
jasnego skonkretyzowania nasuwających się wątpliwości i precyzyj
nego sformułowania pytań
skierowanych do biegłego (postanowienie SN z dnia 13 września 1979 r., IV CR 281/79, OSNC
1980, nr 1
-
2, poz. 36).
Do sądu (a wcześniej do wnioskujących o przeprowadzenie dowodu stron poprzez
wskazanie tezy dowodowej) należy określ
enie w
odezwie
do biegłego zakresu, w jakim ma być
opracowana opinia.
Zadaniem biegłego
nie jest ustalenie stanu faktycznego
sprawy, lecz naświetlenie
i umożliwienie wyjaśnienia przez sąd okoliczności z punktu widzenia posiadanych przez
biegłego wiadomości specjalnych przy uwzględnieniu zebranego i udostępnionego mu materiału
sprawy.
Za
niedopuszczalne
uznaje się przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w celu
ustalenia obowiązującego stanu prawnego oraz zasad stosowania i wykładni
obowią
zujących
przepisów prawa.
Wybór przez sąd
formy
, w jakiej opinia ma być przedstawiona (art. 278 § 3), zależy od
złożoności problematyki, której ona dotyczy, oraz jej struktury. Dopuszcza się złożenie opinii
ustnie, gdy możliwe jest to natychmiast, Treść o
pinii ustnej zamieszcza się w protokole
posiedzenia sądowego (art. 158 § 1 pkt 2
kpc
), przy czym w razie przeprowadzenia dowodu
przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany protokół taki winien podpisać również
biegły (art. 238 § 1
kpc
).
W wypadku gd
y biegły został zobowiązany do przedstawienia opinii na piśmie, sporządza
ją pismem maszynowym i składa wraz z odpisami dla stron, chyba że przewodniczący
posiedzenia lub sędzia spraw
ozdawca zarządzi inaczej (§ 77 R
egulaminu
urzędowania sądów
powszechnych
)
.
W każdym wypadku uznania opinii biegłego za niedostateczną sąd w pierwszej kolejności
zażąda
wyjaśnienia
, a następnie w razie potrzeby zażąda dodatkowej opinii od tych samych lub
innych biegłych.
Po przedstawieniu opinii przez biegłego sąd może zażądać
ustnego
wyjaśnienia opinii
złożonej na piśmie (art. 286
kpc
).
J
eżeli opinia jest przejrzysta i zrozumiała zarówno dla stron,
jak i sądu, a nadto strony zgadzają się z wnioskami wyprowadzonymi w opinii przez biegłego, to
wzywanie go na posiedzenie jedynie w
celu ustnego potwierdzenia
pisemnej
opinii
jest
zbędne
i
niepotrzebnie
przedł
uża postępowanie w sprawie.
Integralnymi elementami
treści każdej prawidłowo sporządzonej opinii są:
-
sprawozdanie z dokonanych czynności i spostrzeżeń,
-
odpowiedzi
na postawione biegłemu pytania, udzielone w sposób kategoryczny, i jego
wnioski oraz
-
uzasadnienie pozwalające na sprawdzenie przez sąd logic
znego toku rozumowania
biegłego,
sformułowane w sposób przystępny i zrozumiały także dla osób nieposiadających
wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 w zw. z art. 285 § 1
kpc)
(komentarz do kpc,
T. Demendecki, 2013).
Wnioski biegłego
wyrażone w opinii, co do zasady
powinny być jednoznaczne i
stanowcze.
J
eżeli
jednak
ze względu na nieustalenie wszystkich istotnych okoliczności
faktycznych albo ze względu na aktualny stan wiedzy przedstawienie kategorycznego
stanowiska
jest niemożliwe
, biegły winien wskazać stopień prawdopodobieństwa.
S
ąd musi znać również przesłanki
, które doprowadziły do wydania opinii. Brak
fachowego uzasadnienia wniosków końcowych uniemożliwia prawidłową ocenę jej mocy
dowodowej (wyrok SN z 7 grudnia 1994 r., II URN 43/94
).
Jeżeli opinia biegłego jest tak kategoryczna i tak przekonywająca, że s
ąd określoną
okoliczność uznaje za wyjaśnioną, to nie ma obowiązku dopuszczania d
owodu z dalszej opinii
biegłych (
wyrok SA
w Warszawie
z 12
lutego
2013 r.
,
I ACa 980/12
).
Samo niezadowolenie strony z treści opinii nie uzasadnia przeprowadzenia kolejnego
takiego dowodu.
Także ż
ądanie uzupełnienia dowodu z opinii instytutu naukowego jest bezpodstawne,
jeżeli sprawa została dostatecznie wyjaśniona.
Sąd nie jest obowiązany dążyć do sytuacji, aby
opinią biegłego zostały przekonane również strony; wystarcz
y że opinia jest przekonująca dla
sądu, który też wiążąco ocenia, czy biegły wyjaśnił wąt
pliwości zgłoszone przez stronę (
wyrok
SN, II UKN 483/99)
.
Dowód ten podlega takiej samej ocenie sądu, jak pozostały materiał.
Zważywszy jednak
na specyfikę tego dowodu
jego ocena
to ocena
warto
ś
ci zawartego w niej rozumowania; kontrola
s
ą
du dokonywana jest zatem
z punktu widzenia
zasad logicznego rozumowania, stopnia
zaufania
do wiedzy biegłego, fachowo
ś
ci,
rzetelno
ś
ci i logiczno
ś
ci.
Kryteria oceny opinii biegłych stanowią zgodność z zasadami logiki i wiedzy
powszechnej, poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania oraz
stopień starann
ości wyrażonych w niej wniosków (SA w Katowicach,
V ACa 668/12
).
Środki dyscyplinujące
Przepisy przewidują:
g
rzywnę
za:
-
nie
usprawiedliwione niestawiennictwo,
-
nieuzasadnioną odmowę złożenia przyrzeczenia lub opinii albo
-
nie
usprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii
(art. 287 kpc)
;
Wysokość grzywny:
do 5
000
zł (art. 163 kpc).
Na
postanowienie skazujące biegłego na
grzywnę
przysługuje zażalenie
(art. 394 § 1 pkt 5
kpc
).
W
terminie tygodnia od daty doręczenia postanowienia skazującego na grzywnę lub na
pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, biegły m
oże
usprawiedliwić
swe
niestawiennictwo (por. art. 275 w zw. z art. 289
kpc
).
Biegły nie powinien podejmować się zadania, którego z określonych przyczyn nie jest
w stanie wykonać w terminie wynikającym z rodzaju zadania oraz obiektywnej potrzeby,
a w każdym razie powinien wnioskować o przedłużenie przez sąd wyznaczonego mu terminu,
jeśli uważa go za zbyt krótki do opracowania opinii (por. postanowienie SN z 21 sierpnia
19
67 r., I PZ 1/67, LEX nr 6207).
z
wrot kosztów wywołan
ych rażącą winą (art.
110 kpc)
-
ocena zachowania należy do
s
ądu, konieczne jest uprzednie wysłuchanie
.
w oparciu o
rozporządze
nia w sprawie biegłych sądowych:
zwolnienie z funkcji biegłego
i skreślenie z listy biegłych (§ 6 ust. 1 pkt 2, a także ust. 2).
Wynagrodzenie
Należności biegłych
regulują
art.
89
i
90
ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych a tok
postępowania związanego z ich przyz
naniem
-
art.
92
i
93
tej ustawy
(
które
zastąpiły w postępowaniu w sprawach cywilnych odpowiednie przepisy dekretu z dnia
26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym
)
.
Określając wysokość należności należy wskazywać czas pracy
niezbędny na wykonanie
zadania
. Pamiętać należy, że
nadmierne rozbudowanie opinii
ponad
potrzebę wynikającą
z odezwy
może spowodować obniżenie wynagrodzenia
.
J
eżeli opinia jest powtórzeniem
poprzedniej (np. w podobnej sprawie)
–
ma to wpływ na wysokość kwoty wynagrodzenia
i w
kolejnej, podobnej opinii może ono być niższe z uwagi n
a niższy nakład pracy potrzebny do jej
wykonania.
Zgłoszenie żądania
przyznania należności z tytułu wykonania obowiązków biegłego jest
niezbędnym
warunkiem przyznania ich zwrotu. Wniosek o zwrot należności powinien być
złożony w formie pisemnej lub ustn
ie do protokołu posiedzenia (jeżeli czynność wiążąca się
z kosztami była podjęta na takim posiedzeniu) niezwłocznie,
nie później niż w ciągu 3
dni od
dnia złożenia opinii (niezachowanie tego terminu prekluzyjnego powoduje utratę prawa do
zwrotu nal
eżności pod warunkiem
uprzedniego pouczenia
osób uprawnionych o skutkach
niezachowania terminu
-
art. 92 ust. 4 u.k.s.c.).
W doktrynie przeważa pogląd, iż stosunek prawny łączący sąd z biegłym
nie jest
stosunkiem prawnym opartym na zasadzie równorzędności
podmiotów
. Jego złożoność polega na
występowaniu w nim zarówno elementów
publicznoadministracyjnych
(m.in. określenie sposobu
powołania biegłego, jego podległość sądowi w zakresie wyznaczonych zadań
-
por. uzasadnienie
uchwały SN z dnia 28 listopada 1974
r., III CZP 76/74, OSNC 1975, nr 7
-
8, poz. 108), jak
i
cywilnoprawnych
(m.in. uprawnienie biegłego do żądania zapłaty odsetek za opóźnioną wypłatę
wynagrodzenia
-
por. uchwała SN z dnia 19 marca 1996 r., III CZP 22/96, M. Praw. 1996, nr 8,
s.
290).
W związku z powyższym przyjmuje się, że sprawa o wypłatę wynagrodzenia dla biegłego
za sporządzoną opinię i stawiennictwo w sądzie nie ma charakteru sprawy cywilnej w świetle art.
1 (por. uzasadnienie uchwały SN z 28 listopada 1974 r., III CZP 76/74
, OSNC 1975, nr 7
-
8, poz.
108; uzasadnienie postanowienia SN z 28 maja 1997 r., III CKU 24/97, OSP 1998, z. 3, poz. 61).
Na postanowienie sądu w kwestii wynagrodzenia biegłego przysługuje biegłemu i stronie
zażalenie
(art. 394 § 1 pkt 9
kpc
).
Jeśli orzecz
enie wydał referendarz
–
przysługuje skarga do
sądu.
Zażalenie podlega
opłacie
.
Wypłata należności może nastąpić po uprawomocnieniu się postanowienia o przyznaniu
biegłemu wynagrodzenia.
J
eżeli złożona przez strony zaliczka nie wystarcza na pokrycie pełnego wynagrodzenia
biegłego, a postępowanie w pierwszej instancji jest już zakończone, pozostałą kwotę
wynagrodzenia biegłego
wykłada tymczasowo
Skarb Państwa.
A nadto:
Rozp.
Ministra Sprawiedliwości
z dnia 9 marca 1968 r.
w sprawie czynności komorników.
(Dz. U. z dnia 10 kwietnia 1968 r.)
§
46.
Biegły, który nie jest biegłym sądowym, przed przystąpieniem do czynności składa wobec komornika
zapewnienie sumienn
ego i bezstronnego spełnienia obowiązku według następującej formuły: "Świadomy znaczenia
mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam uroczyście, że powierzone mi obowiązki biegłego
wykonam z całą sumiennością i bezstronnością". O odebraniu zapewni
enia komornik zamieści wzmiankę w aktach
sprawy.
§
47.
Jeżeli wezwany przez komornika biegły bez usprawiedliwionej przyczyny nie stawił się albo odmówił
złożenia zapewnienia sumiennego i bezstronnego spełnienia obowiązków lub odmówił złożenia opinii albo o
późnił
się z jej złożeniem, komornik zawiadomi o tym sąd.
§
48.
Wynagrodzenie biegłego ustala komornik, kierując się przepisami o wynagrodzeniu biegłych w
postępowaniu sądowym.
http://www.krakow.so.gov.pl/fck_pliki/file/Testowy/Arek/18092013_Biegly_w_sprawach_cywilnych.pdf
